EYT, çalışma hayatının düzenlenmesinde hükümetin gündeminde yer alan sorunlardan birisi. EYT'liler de emekliliği hat ettiklerini savunarak, bu konudaki çözüm arayışını dile getiriyor.
Tarih olarak 9 Eylül 1999'dan önce sigortalı olan, prim ve yıl şartlarını tamamlayıp yaşı bekleyenleri temsil eden Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi ile ilgili yol haritası yavaş yavaş şekilleniyor. Masada konuşulan üç farklı formül ön plana çıktı.
Emekli olmak kriterlerinde çalışma süresi, ödenmiş prim ve yaş baz alınıyor. Geçmiş dönemde getirilen bir kanunla emeklilikleri yaş kriterine takılan çalışanlar ise kendilerine yapılanın haksızlık olduğunu savunarak emekliliği hak ettiklerini belirtiyor.
Bu konuda yapılan görüşmeler ve yetkililerin beyanları sonucunda EYT çalışmalarında yol haritası için üç farklı formül öne çıktı.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, en son katıldığı TV programında yıl sonuna kadar EYT sorununu çözüleceğini açıklamıştı.
Birbirinden farklı kriterlere sahip EYT'lilerin emekli olmasını sağlayabilmek için ortak bir çözüm yolunun dışında bu kriterlere göre tek tek çözüme gitmek gerektiği de daha önce dile getirilmişti.
Kamuoyu ve tüm taraflar çözümün adaletli olmasını bekliyor.
6-7 milyona yakın bir çalışma grubunu ilgilendiren bir düzenleme yolda. Emekli olmak için yaş ve prim gün sayısı şartlarından herhangi birini tamamlamayanların sayısı yaklaşık 1 milyon 800 bin. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde.
EYT, 3 aşamalı bir formülasyonu gerektiriyor. Bu 3 aşamalı formülasyonun birisi yaş koşulunu sağlamak. Erkekler için 60 yaş, kadınlar için ise 58 yaş şartı bulunduğundan dolayı bir kısmı yaş koşuluna takılıyor. İkincisi emeklilik için sigortalılık süresi önemli. Sigortalılık da erkekler için 25 yıl kadınlar için 20 yıl şartı bulunuyor. Bir kısım EYT'liler de bu şartı taşımamakta. Üçüncü şart olarak ödenen prim gün sayısı. Yani 5 bin günün üzerinde prim ödeme şartı bulunuyor.
EYT'lilerin tamamı bu 3 şarttan ya birini sağlamakta ya 2’sini sağlamakta. Bazıları da 3’ünü birden sağlıyor.
Peki, EYT sorununu çözmek için nasıl bir yol izlenecek. İşte bunun için bugüne kadar öne çıkan formüller ve içerikleri ise şöyle:
Kesintili, kısmi emeklilik, süre tamamlanması, bazı meslek grupları için yıpranma seçeneği tartışılan başlıklar arasında yer alıyor.
Kesintili kısmi emeklilik modeli her meslek grubuna göre değişebilir. Yapılan işin niteliğine göre gerekiyorsa 50 yaşın üzerinde SGK ve vergi düzenlemesi yapılarak bunlardan daha düşük oranlı SGK ve vergi kesilebilir. Gün sayısını tamamlayanlardan prim payları kesilmeyebilir. Böylelikle mevcutta yaşı doldurmayıp çalışanların maaşları artırılmış olur. Emekli etmektense böyle bir uygulama olabilir. Mevcut koşullarda böyle bir düzenleme çalışmak istemeyen ve fiili olarak çalışamayacak durumda olanlara farklı bir uygulamayı beraberinde getirmesi gerekir.
Kamuoyunda Almanya ve Finlandiya modeli gibi modeller de tartışılıyor. Yani emekli olduktan sonra ömür boyu belli nitelikte daha düşük bir emekli aylığı alması gündeme geliyor. Ya da en azından belli süre daha düşük, belli süre dolduktan sonra daha yüksek emekli aylığı alma gündeme geliyor.
Zaten şu an dahi emekliliğini hak edip de yaşı doldurmadıysa emekli olmak istiyorsa emekli olabilmekte ancak yaşı doldurmadıkları için maaş almaya hak kazanamıyor.
Bu seçeneklerde emeklilik için kaç yıl kaldıysa her yıl için belli oranda aylık kesinti yapılıyor.
Prim gün sayısı ve yılını doldurup yaşını doldurmayanlar yaş dolana kadar kısmi olarak daha düşük bir emekli aylığı ile emekli edilebilir. Yaşı doldurduktan sonra normal seviyeye gelerek emekli aylığı almaya devam edebilirler.
