Türkiye’nin çok partili siyasi hayata geçtiği 1946 yılından sonra iktidara gelen ilk parti olan Demokrat Parti (DP), 14 Mayıs 1950 seçimleriyle büyük bir zafer kazanarak tek parti dönemine son verdi. Ancak 10 yıllık iktidarın sonunda yaşanan siyasi, toplumsal ve ekonomik gelişmeler, 27 Mayıs 1960’ta Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yönetime el koyduğu darbe sürecine zemin hazırladı.
DP iktidarı döneminde Cumhurbaşkanlığına Celal Bayar, Başbakanlığa ise Adnan Menderes geldi. Tarımda ve ekonomide önemli adımlar atan DP, ilk yıllarda halkın büyük desteğini aldı. Ancak zamanla artan siyasi kutuplaşma, muhalefetle yaşanan gerilimler ve ekonomik kriz, toplumsal huzursuzluğa neden oldu.
Siyaset ve Ordu Arasında Gerilim
DP hükümetinin, TSK’nın komuta kademesini emekliye sevk etmesiyle başlayan ordu-siyaset gerilimi, ilerleyen yıllarda daha da arttı. Partiden ayrılan milletvekillerinin Hürriyet Partisi’ni kurması ve ekonomideki sıkıntıların derinleşmesi, iktidar üzerindeki baskıyı artırdı.
6-7 Eylül 1955 olayları ve azınlıklara yönelik saldırılar, Türkiye’nin uluslararası alanda da eleştirilmesine yol açtı. Üniversite öğrencilerinin hükümete karşı düzenlediği protestolar, Menderes’in doğrudan müdahalesine kadar vardı. 5 Mayıs 1960’ta Ankara Kızılay’da düzenlenen “555K” protestosunda Menderes’e yönelik “Hürriyet istiyorum” tepkisi tarihe geçti.
Harp Okulu Öğrencileri Sokakta, Ordu Yönetime El Koydu
21 Mayıs’ta Harp Okulu öğrencilerinin gerçekleştirdiği sessiz yürüyüşün ardından, 27 Mayıs sabahı Türk Silahlı Kuvvetleri içinde yer alan 38 kişilik Milli Birlik Komitesi yönetime el koydu. Kurmay Albay Alparslan Türkeş’in Ankara Radyosu’ndan okuduğu bildiriyle darbe kamuoyuna duyuruldu.
Anayasa ve TBMM feshedildi, siyasi faaliyetler askıya alındı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, bakanlar, DP milletvekilleri ve birçok üst düzey kamu görevlisi gözaltına alındı.
Yassıada Yargılamaları ve İdamlar
Yassıada'da yapılan yargılamalar 14 Ekim 1960’ta başladı. 592 kişi hakkında dava açıldı. Yüksek Adalet Divanı, Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ı idama mahkûm etti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle müebbete çevrildi.
Uluslararası baskılara rağmen Zorlu ve Polatkan 16 Eylül 1961 sabahı idam edildi. Adnan Menderes ise 17 Eylül’de İmralı Adası’nda infaz edildi.
İtibar İadesi ve Demokrasi Adası
TBMM, 11 Nisan 1990’da kabul ettiği kanunla Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın itibarlarını iade etti. Aynı yıl, naaşları devlet töreniyle İstanbul’daki anıt mezara taşındı.
27 Mayıs 1960 darbesinde 592 kişinin yargılandığı Yassıada ise 2020 yılında “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” adıyla yeniden düzenlenerek ziyarete açıldı.
Türk demokrasi tarihinde derin izler bırakan 27 Mayıs Darbesi, bugün hâlâ "milli iradenin askıya alındığı bir kara leke" olarak hafızalardaki yerini koruyor.
